[Mendele] test11

yiddish matters yiddish at gmail.com
Tue Aug 17 19:49:06 EDT 2004


az ir vilt, vel ikh aykh dertseyln a sheyne mayse, vi azoy ikh hob
oyf zikh gehat amol a pekl, vos ikh hob es aleyn genumen oyf zikh, un
bin shier-shier nit umgliklekh gevorn! un ir meynt, iber vos? nor iber
dem, vos ikh bin geven a yungerman nit keyn geniter, nit keyn
ibergeshpitster, dos heyst, es kon zayn, ikh bin nokh haynt oykh vayt
fun a khokhim, vorum ikh zol zayn a kluger, volt ikh dokh, vi zogt ir,
gehat gelt; az me hot gelt, iz men dokh i klug, i sheyn, i me kon
zingen.

bin ikh, heyst dos, geven a yungerman, gezesn oyf kest bay shver un
shviger, gezesn un gelernt, a bisl arayngekukt in di bikhlekh besod, di
shver un shviger zoln nit visn, nit azoy der shver, vi di shviger. ikh
hob, darft ir visn, a shviger a mansbil, dos heyst:  a yidene, vos geyt
in spodek. firt aleyn ale gesheftn, aleyn geton shidukhim, aleyn geklibn
khasonim far di tekhter. un oykh mikh hot zi aleyn oysgeklibn, aleyn
farhert, aleyn gebrakht tsu firn keyn zvohil fun radomishli -- ikh bin
aleyn a radomishler bin ikh, mistame hot ir gehorkht radomishli, me hot
dos nit lang bashribn oyfn blat....

bin ikh, heyst dos, gezesn in zvohil oyf kest, gekvetsht dem
_moyre-nivukhim_, nisht aroysgetrotn mipesekh beysi, [214] biz s'iz
gekumen di tsayt, me darf zikh farshraybn tsum priziv, muz men zikh
matriekh zayn durkhforn aheym keyn radamishli tsu-rekht makhn di papirn,
zikh oystarn di ligote, aroysnemen a pas, vi geveyntlekh. dos iz geven,
kon men zogn, mayn ershter aroysfor oyf der velt. hob ikh mikh gelozt in
mark arayn dingen an agole eyner aleyn, tsu bavayzn, az ikh bin shoyn
aleyn a mentsh. un got hot mir tsugeshikt a metsie, ikh hob dertapt an
orl fun radamishli mit a shlitn, -- vinter is dos geven -- mit a breyter
pleytse, a gefarbte, un mit tsvey fliglen bay di zaytn, vi an odler; nor
dos ferdl hob ikh gor aroysgelozt funem kop, az s'iz a vays, un a vays
ferdl, zogt di shviger, iz an umglik.  "halevay, zogt zi, ikh zol lign
zogn, di dosike nesiye vet zayn, hob ikh moyre, mit shlim-shlim-mazl..."

-- "bays dir op di tsung!"  -- khapt zikh aroys der shver mit a vort un
hot bald kharote, vorum er bakumt zayn psak oyfn ort; nor tsu mir zogt
er shtilerheyt:  "vayberishe zabubones!," un ikh hoyb mikh on greytn tsu
der nesiye; dem tales ve|tfiln, putergebeks, etlekhe kerblekh oyf der
hetsoe un kishns dray:  a kishn oyf tsu zitsn, a kishn oyf ontsushparn
zikh un a kishn oyf di fis, -- un davay gezegenen zikh. gekumen tsum
gezegenen zikh -- nito keyn verter! fun tomed on iz bay mir a teve, az
se kumt tsum gezegenen zikh, blayb ikh on loshn! ikh veys nit, vos zogt
men? epes kumt dos oys bay mir groblekh, vi azoy dreyt men zikh oys tsu
itlekhn, mekhile, mitn hintn un me lozt zey iber glat azoy? ikh veys
nit, vi azoy ir, nor bay mir iz dos gezegenen zikh adayem al api veal
khamosi! nor sha! mir dakht, ikh hoyb shoyn on farkrikhn keyn
boyberik....

hob ikh mikh, heyst dos, gants fayn opgezegnt un pashol [215] in veg
arayn keyn radamishli. geven iz dos tkhiles vinter, der shney hot zikh
geleygt far-fri. a shlits-veg gor an antik. dos ferdl, khotsh s'iz a
vays, nor geyn geyt es vi a mizmer, un an orl hob ikh dertapt a
shvaygndikn, fun di areylim, vos oyf altsding vet er aykh entfern oder
"ehe," dos heyst yo, oder "ba-ni," dos heyst neyn, -- un vayter khotsh
geb im a krenk! aroysgeforn fun der heym nokhn esn gants oyfgeleygt, a
kishn fun untn, a kishn in di pleytses un a kishn oyf di fis; dos ferdl
shpringt, der orl smotshket, der shlitn shlitlt, der vint blozt, un a
shneyele rayst zikh fun oybn, kayklt zikh un falt, leygt zikh, vi
federn, oyfn breytn groysn trakt, un oyfn hartsn mir iz gut, meshune
gut, breyt un fray un likhtik oyf der neshome, fort dos ershte mol aroys
oyf got|s veltl, eyner aleyn, a balebos, heyst es, far zikh! un ikh
shpar mikh on un tseleyg mikh in shlitn gor mayse porets.... nor vinter,
vi varm ir zolt nit geyn ongeton, nor az der frost nemt gut durkh, glust
zikh opshteln zikh onvaremen, iberkhapn dos otem un forn vayter. un es
shtelt zikh mir for, in dimyen geveyntlekh, a kretshme a vareme, a
samovar a zudiker un a roselfleyshl a frishinkes mit a hoykher yoykh....
fun azelkhe makhshoves hoybt mir on klemen dos harts, poshet es vilt
zikh epes nemen in moyl arayn. ikh hoyb on araynshmusn mit mayn orl
mikoyekh a kretshme, ikh vil gevor vern, tsi s'iz nokh vayt? entfert er
mir:  ba-ni, neyn heyst dos. freg ikh im:  shoyn noent? entfert er mir:
ehe, yo heyst dos. vifil noent -- dos iz shver bay im aroystsutsien
funem moyl, khotsh tu zikh on a mayse! un ikh shtel mir for, vos volt
geven, lemoshl, ven oyfn orls ort zol zayn a [216] yid, lehavdl, volt er
dokh mir klor gemakht nit nor vu di kretshme iz, nor afile ver es halt
di kretshme, vi azoy me ruft im, un vifl kinder er hot, un vos er tsolt
far der kretshme, un vos er hot fun ir, un vifil yor zitst er do, un ver
iz gezesn frier -- gantse pek volt er mir dertseylt. a modne folk dos
iz! ikh meyn take undzere yidelekh zoln gezunt zayn. s'iz gor an ander
blut, khlebn!.... hob ikh mir, heyst dos, getroymt vegn a kretshme a
vareme, gefantazirt mikoyekh a samovar a heysn, ukhedoyme azelkhe gute
zakhn, biz got hot rakhmones gehat, mayn orl hot a shmotske geton tsum
ferdl, farkerevet dem shlitn abisl oyf a zayt, un es hot zikh bavizn a
kleyn groy shtibl, gashotn mit vaysn fun oybn biz arop, a feld kretshme,
vos inem vaysn shneyendikn feld zet zi oys eyne aleyn epes meshune elnt,
vi a farvorfene, a farnasene matseyve.... tsugeforn tsu der kretshme
gants breytlekh, hot zikh mayn orl genumen mitn ferd un shlitele in
shtal arayn, un ikh hob mikh gelozt glaykh in kretshme arayn, gegebn an
efn di tir un... geblibn shteyn oyf der shvel, nit aher, nit ahin! vos
iz di mayse? di mayse iz a sheyne mayse, nor a kurtse:  in mitn der
kretshme oyf der erd ligt a mes, ibergedekt mit shvartsn, tsukopns
shteyen a por meshene laykhter mit kleyne likhtlekh, arum un arum zitsn
kleyne kinder, opgerisn-opgeshlisn, shlogn zikh mit di hentelekh in kop,
klogn, veynen, yamern, shrayn:  "ma-me! mame!" un epes a hoykher mit
lange peyes, mit a zumerdiker tserisener nakidke, epes gor nisht nokhn
sezon, shpant arum hin un tsurik mit di lange fis un brekht di hent un
redt tsu zikh aleyn:  "vos tut men? vos tut men? un vos hoybt men on tsu
ton?"....

[217] avade hob ikh farshtanen oyf vos far a khasene ikh bin do
ongekumen! der ershter gedank mayner iz afile geven:  noyekh, antloyfn!
un ikh hob zikh a nem geton tsurik un gevolt makhn fis. nor es hot zikh
tsugemakht hinter mir di tir un es hot mikh epes vi tsugekavet tsu der
shvel, un kh'hob nisht gekont rirn fun ort. derzen far zikh a frishn
parshoyn, hot der hoykher yid mit di lange peyes zikh a loz geton tsu
mir, oysgetsoygn tsu mir beyde hent, vi a mentsh vos bet ratunek:

"vos zogt ir oyf mayn umglik?"  -- makht er tsu mir un bavayzt mir oyf
der khevre, vos zitsn un veynen.  -- "geshtorbn bay zey di mame nebekh!
vos tut men? vos tut men? un vos hoybt men on tsu ton?"

"borekh dayen emes!" zog ikh tsu im un vil im onhoybn treystn mit gute
verter, vi geveyntlekh, shlogt er mir iber in mitn di red un makht tsu
mir azoy:

"farshteyt ir mikh, oykh di eygene mayse. zi iz geven a geshtorbene,
mayn vayb heyst dos, nokh fun forayorn, gehat di gute krenk, di emese
tshakhotke; zi hot nebekh aleyn gebetn oyf zikh dem toyt. nor vos den?
ot dos, vos mir zitsn do in a hek, in mitn feld. vos tut men? vos tut
men? un vos hoybt men on tsu ton? zol ikh geyn ergets in a dorf krign a
furl un opfirn zi in shtetl arayn, -- vi azoy lozt men iber do di kinder
aleyn in mitn feld? un do geyt tsu nakht. gvald, vos tut men? vos tut
men? un vos hoybt men on tsu ton?"

bay di dozike verter hot zikh mayn yid epes modne tseveynt, on trern,
glaykh vi tselakht zikh, un hot aroysgelozt a meshune kol funem haldz,
glaykh vi gehust:  "hu-hu-hu!"  -- a [218] shtik gezunt hot bay mir
tsugenumen der doziker yid! vos mir hunger? ver mir kelt? ikh hob
fargesn altsding mit ale mit eynander un ruf zikh on tsu im:

"ikh for fun zvahil for ikh keyn radamishli, un a fur hob ikh zeyer a
voyle. iz oyb dos shtetl, vos ir zogt, iz nit vayt fun danen, kon ikh
aykh tsulib ton gebn di fur, un aleyn vel ikh tsuvartn do, oyb es darf
nit gedoyrn."

"oy, lang lebn zolt ir far der mitsve! oylem habe vet ir zikh koyfn, vi
ikh bin a yid, oylem habe!" makht er tsu mir un khapt mikh shier arum
kushn.  "dos shtetl iz nit vayt fun danen, sakhakl a verst fir oder
finf. gedoyrn vet dos opfirn nit mer vi a sho tsayt, un ikh shik aykh
bald op dos furl tsurik. oylem habe vet ir zikh koyfn, vi ikh bin a yid,
oylem habe! kinder! shteyt oyf fun der erd un dankt, kusht dem dozikn
yungnman in di hent arayn, in di fis arayn, er git undz zayn fur git er
undz, vel ikh opfirn di mame oyfn heylikn ort! oylem habe, vi ikh bin a
yid, oylem habe!"


More information about the Mendele mailing list